Autor:
Text: Werner Matt
Türçe Çeviriler: Bayram Özer

Torro’nun yerleştiği yer

Punkt 6: Marktplatz

Dornbirn ismi kökeni itibariyle alamanca ve Alaman yerleşim yerlerindeki Göçmenlere tanıktır. 895 yılına ait bir St. Galler Belgesi bir „Torrinpuirron“, olarak adlandırılıyor, ki bu daha sonra Dornbirn’in adı haline gelecek.Kelimenin ilk kısmı alamancada bir isim olan Torro anlamında kullanılıyor, ikinci kısım ise göç edilerek yerleşilen yer olarak kullanılıyor. Dornbirn Torro’nun yerleşim olarak adlandırılıyor.

Dolayııyla kendimizi Roma İmparatorluğunun yıkılışından yaklaşık 500 yıl sonra kurulmuş bir alaman yerleşim yerinde buluyoruz. Alamanlar büyük bir kısmı Bodensee’nin kuzeyi kökenli olarak, İsviçre’nin Turgau, kuzey Vorarlberg ve Oberschwaben’in aşağısında bulunurlar.

Onlar yerleşik halkı yerlerinden etmediler, aksine başka yerleşim yerleri kurdular. O zamanlar Vorarlberg’te ekonomik ve zirai nedenlerden ötürü belli bölgeler yerleşim yeri olarak kullanılageliyordu: Bregenz’in çevresi, Doğu Rheintalrand bölgesi, Götzis çevresi ve Rankweil çevresindeki Vorderland ve de ayrıca Walgau’dan Bludenz’e kadar olan bölge. Bölgenin büyük bir kısmı - Bregenzerwald, Klostertal, Montafon, die Seitentäler des Walgaus ve Tannberg - iskan dışı olarak kaldı ve halen uzunca bir süre öyle devam etti. Bugünkü Vorarlberg’in bulunduğu bölge 6. Yüzyılda Fransızların egemenliği altındaki İtalya’da merkezi olan Ostgotenreiches Theoderich’in bir kısmıydı.

İki şey yaklaşık 1500 yıllık Yerleşim Yerleri tarihinde gelişerek devam etti: Lehçe ve Allmendwirtschaft (Birleşik Ekonomi). Piyasa birliği sistemi Alamanlar için oldukça tipik bir olguydu. Köy kendi içinde bir bütün olarak bir yere kurulmuştur, bunu beraberinde orman ve otlakların oluşturduğu birlik devam ettirir. Her şey köye aittir: Tarlalar, otlaklar, orman, su ve yollar ortak kullanılır ve idare edilir. Otlaklar ve ormanların özel mülkü daha sonra bölüştürülür. Alaman ağzı Elsas lehçesi, İsviçre almancası ve Vorarlberg lehçesinden oluşur ve yaklaşık 10 milyon kişi halen bu lehçeyi kullanmakta. Standart alman dilinde „Haus“ (Ev) sözcüğü Dornbirn’de şekillenen alamancada „Huus“ olarak konuşuluyor. Alamancanın en göze çarpan özelliğinden birisi de çok sık kullanılan „Häuschen“in kısaltılmış versiyonu olan „Hüüsle“ sözcüğüdür.

Dornbirn dialektinden birkaç Kıta dinleyiniz. Bir aşk şarkısı. „Doarobiorar Jungfara„ handelt von zwei Dornbirner Jungfrauen und ihren Eigenarten.

Pasted Graphic

Arac: Sarki (Doarobiorar Jungfara) – Metin

Doarobiorar Jungfara Hallo! Iatz kommend mir dohear, direkt der Naso noh, ma wird wohl säga "Hopplahe, was siond denn das für zwoa?" Jo, wenn ma üs i dennar Häß nid kenna sött grad g'schwind so sägand mir's grad glatt aweag und ehrle, was mir siond. Mir siond zwoa Jungfara, zwoa Doarabiorara das sieht ma üs uf alle Wite a. [1. Kita] Wenn du a ganz nöüs Modehäß im Lado schouascht a, so ischt die Gschicht scho himmeldünn und fascht ka Stoff meh dra. Mir aber trägand ander Häß, das häat an Griff, an Glanz, das hebt ganz g'wiß Johrzehnte lang und deckt do Menscho ganz. Das paßt üs Jungfara, üs Doarabiorara das stoht üs halt am allerbeschto a. [2. Kita] Mir röüchend nid, mir trinkend nid, mir flüchend alle Pracht, mir trinkend nid, mir flüchend alle Pracht, mir liabend Doarobiorar Art und Doarobiorar Tracht, mir bruchend o koan Lippostift, ko Strandbad und koan Sport , mir leaband all beid ganz solid und glückle mit oam Wort. Mir sind zwoa Jungfara, zwoa Dorabiorara was ander trieband, goht üs gär nünt a. [3. Kita] Mir schaffand gern, mir eassend gern an Hafoloab, Speack, Kaffee und Riebel, Türkesupp, jo däs ischt halt an Schleack! Däsgit rot Bakko, Kraft und Schneid, do blibt ma zäch und gsund ma heat am Leabe viel meh Fröüd und Luscht zu jedar Stund. Wia mir zwoa Jungfara, zwoa Doarbiorara, mir fangend jeda Tag mit Fröüda a. [4. Kita] Iatz heat ma do im Saal scho gseit, mir hettand gern an Ma, mir heiond bloß do Herro z'lieb dia Tracht am Sunntag a; däs stimmt bi hundert Stunda nid, doch wenn er's extra wänd so sägand mir's ganz klipp und klar wia mir's i dem Stuck händ. Mir blieband Jungfara, Alt Doarabiorara mir gearand üser Leabtag nio koan Ma. [5. Kita] Doch wenn vieliecht an Herr do wär, wo uone vo üs wett, so schouat ma dia Sach no a, was ma am End tuo sött. Und ischt däs ebba nid der Fall, so schickt ma si halt dri, denn ledig g'storbe, wia ma seit, ischt nio verdorbo gsi. Und Petrus seit: "Aha, das sind zwoa Jungfara, dio stellt ma gerad im Himmel z'vorderscht dra.